Son günlerde ismini sıkça duyduğumuz ve gelecekte yemek kültürümüzü büyük ölçüde değiştirecek olan yapay et konusu birçok tartışmayı da beraberinde getirmiştir.
Laboratuvar ortamında üretilen yapay et son zamanların en fazla araştırılan ve geliştirilen yiyeceği haline gelmiştir. Gıda sektörü konusunda birçok çalışma yapılmakta ve değişen iklimlere, nüfus artışına bağlı olarak protein kaynakları ile ilgili araştırmalar ön plana çıkmaktadır. Yapılan araştırmalara göre yaklaşık 30-40 yıl sonra, et tüketim ihtiyacının en az iki katına çıkacağı ve üretim maliyetinin yükseleceği tespit edilmiştir [1]. Yani et yemek, geliri yüksek tüketim grubuna dahil olacaktır. Protein kaynağı olarak hayvansal üretim yerine birçok bitki, mantar, böcek ve deniz yosunları alternatif olarak ön plana çıkmaktadır. Bu kaynakların ekonomik ve çevresel etkileri bakımından et endüstrisinde büyük farklılıklar yaratması beklenmektedir.
Tarihsel Gelişimi ve Üretim Teknikleri
Her ne kadar haberlerden görüyor ve okuyor olsak da kültürlenmiş et kavramı yeni çıkan bir fikir değildir. 1912 yılında Alexis Carrel’in canlı civciv kalp kası parçasını laboratuvar ortamında büyütmesiyle başlayarak, 2013 yılında Dr. Mark Post’un dünyanın ilk laboratuvar koşullarında hamburgerini üretmesine kadar birçok üretim faaliyeti olmuştur [1]. Günümüzde kültür etin dünyanın birçok yerine ulaşabilmesi için üretim maliyetinin azaltılması gerekmektedir. Bu üretim için ülkemiz başlangıç aşamasında olup, bazı üniversitelere bağlı teknoparklarda çalışmalar sürdürülmektedir [3]. Laboratuvar ortamında geliştirilen kültür eti için birkaç üretim tekniği bulunmakla birlikte Şekil 2’de hücre kültürü ortamında üretimi şematik olarak gösterilmiştir. Hücre kültürü başta olmak üzere doku kültürü, 3-boyutlu tasarım, biyofotonik ve nanoteknoloji alanlarıyla da üretimin gerçekleştirilmesi mümkündür.
Şekil 1. Mark Post tarafından üretilen ilk kültür eti [2]
Hücre kültürünü kısaca anlatacak olursak, gerekli kök hücreler canlı veya ölü çiftlik hayvanlardan alınarak uygun koşullarda biyoreaktörde çoğaltılmaktadır. Daha sonra, kas oluşumunu tamamlamış bu hücreler işlenme aşamasına geçmektedir. İşlenmiş etle birlikte laboratuvarda kültür eti üretimi tamamlanmış olur.
Şekil 2. Kültür eti üretim aşamaları [3]
İnsan Sağlığı ve Etik Kavramı
Her teknolojik gelişme etik konusunu da beraberinde getirmektedir. Kültür eti konusunda da akla takılan birçok soru, gelecekte faydalarıyla birlikte getirebileceği zararlar da tartışma yaratmaktadır. Yapay et üretimi gerçekten hayvan refahını arttırabilecek mi? Uygulamalar ileride yamyamlığa sebebiyet verir mi, insan eti üretimi söz konusu olur mu? Ekonomisi hayvancılığa dayanan ülkeleri gelecekte neler beklemektedir? Bunlar gibi benzer sorular faydaları ve zararlarıyla birlikte göz önüne alınmalıdır [4]. Geleneksel et üretiminin insan tüketim hızının altında kalacağı tahmin edilmektedir. Bu doğrultuda artan nüfus, orman alanlarının tahribatı ve sera gazı etkileri protein kaynağı ve çözümü olarak kültür etini ön plana çıkarmaktadır. Yakın gelecekte restoran ve marketlerde kültür etinin önümüze çıkacağı tahmin edilmektedir. Tüketiciler tarafından kabul görülüp görülmemesi ve doğal olmaması sebebiyle neyin yapay neyin doğal olduğunu ambalajlarda görmemiz gerekmektedir.
Geleceğimiz için konunun önemli bir kısmını oluşturan etik kavramı dolayısıyla bu gibi gelişmeler tartışmaya açık olmalı, yapılan çalışmalara öncelikle insan sağlığını ve doğayı koruyarak devam edilmelidir.
Kaynakça:
Sürek, E., & Uzun, P. (2020). Geleceğin Alternatif Protein Kaynağı: Yapay Et. Akademik Gıda, 209-216.
Woll, S. ve Böhm, I. (2018). In-vitromeat: a solution for problems of meat production and consumption? Ernahrungs Umschau, 65 (1): 12–21. DOI: 10.4455/eu.2018.003
Yetim, H., & Tekiner, İ. H. (2020). Alternatik Protein Kaynaklarıdnan Yapay Et Üretimi Kavramına Eleştirel Bir Bakış. Helal ve Etik Araştırmaları Dergisi, 85-100.
Özbülbül, M. (2019). Yapay et yiyeceğiz. (http://ankaenstitusu.com/yapay-etyiyecegiz/). Erişim Tarihi: 24 Şubat 2021.