Kapak fotosu kaynak no:7
Aktinomisetler, filament ağı oluşturan ve spor üreten prokaryotik bir bakteri grubudur. Bakteriler ve mantarlar arasında bir geçiş formu olarak bilinmektedir. Geçiş formu olmasının nedeni ise hücresel yapısının selüloz içerikli olması ve hücre duvarlarının da kitin yapıda olmasıdır. Filamentler ya da hiflere sahip oldukları için de morfolojik olarak mantarlara benzemektedirler. Bu bakteriler nemli koşullar altında toprakta yaşarlar [1,2].
Toprakta bulunan aktinomisetler hiflerinin üzerinde eşeysiz olarak spor oluştururlar. Bakteri grubu içerisinde yer almalarına rağmen bakterilerden çok farklı ve mantarlara çok benzer özelliklere sahiptirler [1,2].
Bunlar;
Mantarlar gibi yoğun dallanma gösteren miseller
Hava miselleri oluşturmaları
Sıvı bakteri kültüründe bakterilerden farklı olarak yumak oluşturmaları
Asidik reaksiyonlara karşı daha duyarlıdır.
Mantar ve bakterilerden daha yavaş hareket ederler.
Kuru topraklarda daha yaygın bulunurlar.
Zor parçalanan organik madde kısımlarını parçalar [3].
Şekil 1. Mikroskop altında aktinomiset görüntüsü [4]
Aktinomisetleri diğer bakterilerden ayıran önemli özelliği toprakta bulunan kitin, selüloz ve hemiselüloz gibi bitki ve böceklere ait bu polimerleri kullanabiliyor olmalarıdır. Daha çok toprakta bulunmaları nedeniyle toprak için önemli olduğu kabul edilse de deniz aktinosimetleri de ekosistem için oldukça önemli bir konumdadır. Deniz aktinomisetlerinin yeni, doğal mikrobiyal ürünlerde etkili ikincil metebolitleri içerdiği keşfedilmiştir. Gram pozitif bakteri grubuna ait olan bu bakteriler birçok biyoaktif sekonder bileşikleri üretebilmeleri nedeniyle biyoteknolojik ve ekonomik açıdan oldukça değerlidirler. Dahası ölü bitki ve hayvanları ayrıştırarak, zararlı bakterilerin büyümesini engelleyerek sürdürülebilir toprak ortamının oluşmasına katkıda bulunur [5,6].
Yağmur aslında bir kokuya sahip değildir. Petrisör olarak adlandırılan bu koku yağmur yağdıktan sonra yağmur kokusu veya toprak kokusu diye bilinen kokuya sebep olan bakteriler bu aktinosimet bakterileridir. Bu bakteriler nemli ve sıcak koşullarda toprakta çoğalabilirler. Yağmurdan sonra toprak kuruduğunda aktinomisetler sporlar üretirler. Üretilen bu sporlar yağışın şiddeti ile havaya fırlar ve oluşan nemli hava aerosol bir sprey gibi davranarak sporları taşır. Böylece sporlar solunarak vücuda girer. Aktinomisetler, yağmurla birlikte oluşan nemli koşulla geosin adı verilen bir kimyasal alkol molekülü salgılarlar. Geosin adı verilen bu madde güçlü bir kokuya sahiptir. Yağmur sonrası toprak kururken salınabilen bu kokunun en keskin olduğu anda bu andır [5,6].
Şekil 2. Yağmur sonrası toprak kokusu [7]
Diğer Yağmur Kokuları;
Yağmurun asidik yapısı nedeniyle de koku oluşabilmektedir. Atmosferdeki kimyasallar, sanayi ve kentsel ortamlardaki hava yapısı nedeniyle asidik yağmurlar oluşabilmektedir. Yağmurun toprakla teması, toprakta bulunan kimyasallar ve mineralleri serbest bırakmasına olanak tanır. Böylece yoğun bir koku meydana gelir. Bu koku bakteriler tarafından oluşturulan kokuya oranla çok hoş değildir [5,6].
Bitki ve ağaçlar tarafından yağmur sonrası uçucu yağ moleküllerinin salımı gerçekleşir. Bu yağ molekülleri genellikle kaya yüzeylerinde birikir ve yağmur suyu bu moleküllerle reaksiyona girer. Reaksiyon sonucu bir gaz olarak havaya karışır ve bakteri sporları tarafından oluşturulan kokuya oldukça benzerdir [5,6].
Bahsedilen bu yaygın yağmur kokuları dışında da kokuya sebep olan bazı durumlar bulunmaktadır. Yağmur damlalarının doğada karşılaşabileceği birçok aromatik madde vardır ve bu maddeler nemli havada kolay bir şekilde taşınabilmektedir [5,6].
Kaynaklar
[1] Esther Ortenberg, Benjamin Telsch,42 - Taste and odour problems in potable water,Editor(s): Duncan Mara, Nigel Horan,Handbook of Water and Wastewater Microbiology, Academic Press, 2003, Pages 777-793, ISBN 9780124701007, https://doi.org/10.1016/B978-012470100-7/50043-1.
[2] Ian L. Pepper, Terry J. Gentry, Chapter 4 - Earth Environments, Editor(s): Ian L. Pepper, Charles P. Gerba, Terry J. Gentry, Environmental Microbiology (Third Edition), Academic Press, 2015, Pages 59-88, ISBN 9780123946263, https://doi.org/10.1016/B978-0-12-394626-3.00004-1
[3] “TOPRAK BİYOLOJİSİ” DERS NOTLARI Prof.Dr.Rıdvan KIZILKAYA Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü, Samsun
[4] Actinomycetes, 24 Nisan 2022 tarihinde “https://www.microscopemaster.com/actinomycetes.html” web sayfasından alındı.
[5] Hailun, W. (2019). “What causes the 'earthy smell' after rain?” https://news.cgtn.com/news/2019-11-01/What-causes-the-earthy-smell-after-rain--Lgf4vwSxIA/index.html#:~:text=After%20a%20long%20period%20of,to%20the%20%22earthy%20smell.%22
[6] Whitbourne, K. (2020). What Causes Petrichor, the Earthy Smell After Rain?, https://science.howstuffworks.com/nature/climate-weather/atmospheric/question479.htm
[7] Canlar, Y. (2021). Yağmurdan Sonra Gelen Toprak Kokusunun Sebebi, 24 Nisan 2021 tarihinde “https://dogaladogru.com/yasam/yagmurdan-sonra-gelen-toprak-kokusunun-sebebi” web sayfasından alındı.
Comentários