Son yıllarda hepimizin duymaya alışık olduğu ‘GDO ‘ kavramını gelin biraz da yakından inceleyelim. Genetiği değiştirilmiş organizmalar, bitki biyoteknolojisinin genetik mühendisliği alanındaki uygulamalarından biridir. Dünya nüfusu son 40 yılda ikiye katlanmasına rağmen ekilebilir araziler sadece %10 artmıştır. Geleneksel ıslah metoduyla üretilen ürünler insanların beslenmesi için yeterli kaynağı sağlayamayacak duruma geldiğinde insanlar alternatif yöntemler geliştirmişlerdir. Bu durum sonucunda besin ihtiyaçlarına cevap verebilmek adına doğrudan gen transferi yöntemi ortaya çıkmıştır [1].
Bitki Biyoteknolojisi Nedir?
Biyoteknoloji; bitki, hayvan veya mikroorganizmaların tamamı ya da bir kısmı kullanılarak yeni bir organizma elde etmek ya da var olan organizmanın genetik yapısında istenen şekilde değişiklikler yaparken kullanılan yöntemlerin tamamına denilmektedir. Bu yöntemlerin bitkiler üzerindeki uygulamalarına ise bitki biyoteknolojisi denir.
Bitkilerin çoğaltımı doku kültürünün,genetik özelliklerinin araştırılması ise genetik mühendisliğinin alanıdır. Genetik özelliklerin değiştirilmesi veya iyileştirilmesi ise her iki tekniğin birlikte kullanımını gerektirir [1,2].
Sizlere bitki biyoteknolojisinin günümüzde belkide en popüler uygulamalarından biri olan GDO’ dan bahsedeceğim.
GDO Nedir?
‘GDO’ olarak kısaltılan genetiği değiştirilmiş organizma kavramı, moleküler biyoloji teknikleri kullanılarak doğal çiftleşme yoluyla oluşamayacak şekilde genetiği değiştirilmiş bitki, hayvan, mikroorganizmalar gibi canlılara verilen isimdir. Genetik materyali değiştirmek veya bir canlı türünden diğerine transfer etme işlemi biyoteknolojinin temelini oluşturur. Genetiği değiştirilmiş organizmalara örnek olarak mısır, soya, pamuk, patates, kolza, pirinç verilebilir.
GDO’ da hedeflenen şey aslında canlılara doğal olarak kendilerinde bulunmayan özellikleri kazandırarak çevresel faktörlere karşı direnç kazandırmaktır [3,4]. Bitkilere aktarılan özelliklerden bazıları;
Herbisitlere ve böceklere karşı direnç sağlamak
Kuraklık,tuzluluk gibi çevresel faktörlere karşı yüksek tolerans
Geç olgunlaşma
Zengin besin içeriği
Raf ömrünü uzatmak
GDO Nasıl Elde Edilir?
GDO için temelde doğrudan ve dolaylı olmak üzere 2 yöntem kullanılır. Dolaylı yöntemde Agrobacterium kullanılır. Doğrudan yöntemde ise gen bombardımanı kullanılır. Bu yöntemlerden Agrobacterium gen trasnferinde en çok kullanılandır. Bitkilerde genetik modifikasyon temelde Agrobacterium tumefaciens bakterisi üzerine dayanır. Bu bakteri bitkileri infekte ederek crown gall olarak adlandırılan tümör oluşturur [4].
Şekil1: Agrobacterium Tumefaciens ile gen transferi [5].
Genetik değiştirme çalışmaları mısır, patates, pamuk gibi ürünlere zararlı faktörlere karşı dayanıklılık; soya, mısır, kolza, çeltik gibi ürünlerde ot ve böcek ilaçlarına dayanıklılık; soya, yer fıstığı, ayçiçeği gibi ürünlerde yağ kalitesinin arttırılması gibi donanımlar kazandırır [6,7].
İnsanların birçoğu genetiğiyle oynanmış algısıyla GDO’lu besinlere karşı önyargıyla yaklaşmaktadır. Biz biyomühendislere burda düşen görevse modern biyoloji tekniklerinin günümüzdeki uygulamaları konusunda insanları bilinçlendirmektir.
Kaynakça:
William J. Thieman, Michael A. Palladino. Introduction To Biotechnology. Chapter 6. London : Pearson, 2013.
Yrd. Doç. Dr. Necmi BEŞER, GDO ve GDO’lu Bitki Islahı. Trakya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Genetik ve Biyomühendislik Bölümü, 2015.
Orhan KURT, Yusuf ŞAVŞATLI (2005). Bitkisel Biyoteknolojiye Genel Bir Bakış. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü. Samsun, OMÜ Zir. Fak. Dergisi, 2005,20(3):126-133.
Dilek Turgut Balık, Venhar Çelik.Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) , Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2007
http://www.anselm.edu/
evrimagaci.org , Erişim tarihi 10.10.20
http://gdohukuku.com/gdo-nedir , Erişim tarihi 10.10.20