İnsanı diğer canlılardan ayırt eden özellikler nelerdir? Bir fareden veya bir mavi balinadan farkımız nedir? Moleküler ve genetik açısından bakıldığında hepimiz farklı hücre sayısına sahip çok hücreli organizmalarız. Ortalama yetişkin bir insan 65-75 kg arası ağırlığa, yetişkin bir mavi balina 70.000-150.000 kg arası ağırlığa sahiptir. O zaman diyebiliriz ki mavi balinaların hücre sayısı insanların hücre sayısından çok daha fazladır. Aynı zamanda hücre sayısındaki farklılığa bağlı olarak ‘tümörlü bir hücrenin vücutta yayılma olasılığı mavi balinalarda daha fazladır’ diyebilir miyiz? İşte tam burada işler değişmektedir. Biyolojik yaşam bizlere gösteriyor ki mavi balina gibi büyük canlıların vücut hücrelerinde kanser geliştirme riski insanlara göre çok daha düşüktür. ʺPeto Paradoksuʺ olarak adlandırılan bu durum birçok araştırmaya konu olmakta ve gizemini korumaya devam etmektedir.
Şekil 1. Yetişkin insan ve mavi balinanın ortalama uzunluğu
Bu paradoksu ilk olarak 1977 yılında Richard Peto dile getirmiştir [1]. O zamandan beri devam eden kanserin anlaşılması ve tedavisine yönelik çalışmalardan çözüm önerileri çıksa da kesin bir cevap bulunamamıştır. Vücutta bir tümör hücresi oluştuğunda diğer hücreler ile rekabet etmeye başlar. Bazı tümör hücreleri yaşamının devam etmesi için daha fazla rekabetçi haline gelir ve araştırmacıların ‘hipertümör’ adını verdikleri bu hücreler normal tümörlü hücrelere de savaş açar. Araştırma sonuçlarına göre, büyük ağırlığa sahip canlıların kanser geliştirme ihtimali daha yüksek olsa da gelişen hipertümör hücreleri ölümcül tümör oluşumunu engellemektedir.
Kanser gelişimine sebep olan bir diğer önemli unsur da canlının metabolik faaliyetleridir. Bir canlının metabolizma hızının allometrik olarak kütlesine oranı 0.66 ile 1 arasındadır [2]. Yani daha büyük canlıların vücut kütlesi birimine düşen metabolizma hızı küçük canlılara göre daha düşüktür. Metabolizma hızının yüksek olması da bağışıklık sistemini olumsuz etkileyebilmektedir. Yaşam mücadelesi veren bir canlının dış faktörler için harcadığı enerjideki artış bağışıklık mekanizmasını tehlikeye atmaktadır.
Bütün canlı hücrelerdeki yapım-yıkım mekanizmaları ve tümör insidansının oranı bize toplam enerjiyi vermektedir. Metabolizma hızının azalması ve vücut büyüklüğünün artması ile büyük canlıların kansere yakalanma şansı çok daha düşüktür. Vücut büyüklüğünün haricinde metabolizma hızını etkileyen birçok fizyolojik ve çevresel etken de bulunmaktadır [3].
Şekil 2. Canlılardaki kök hücre sayısına göre mutasyon oranının karşılaştırılması [2].
Peto paradoksunu çözebilmemiz için daha fazla genetik bilgiye sahip olmamız gerekmektedir. Mavi balina gibi büyük vücut kütlesine sahip canlıların geliştirdiği tümöre dirençli mekanizmaları ve bu mekanizmaların vücut ile nasıl bir denge halinde olduğunu keşfetmek bizlere daha fazla araştırma alanı yaratacaktır.
Kaynakça
1. Zhan, C. (2020). Unlocking Peto's Paradox. Berkeley Scientific Journal, 25(1).
2. Maciak, S., & Michalak, P. (2015). Cell size and cancer: a new solution to Peto's paradox?. Evolutionary applications, 8(1), 2-8.
3. Møller, A. P., Erritzøe, J., & Soler, J. J. (2017). Life history, immunity, Peto's paradox and tumours in birds. Journal of evolutionary biology, 30(5), 960-967.