Aşı, bulaşıcı hastalıkları önlemenin etkili ve uygun maliyetli bir şeklidir. Bununla birlikte, şu anda mevcut olan aşıların çoğu, özellikle kaynak açısından fakir gelişmekte olan ülkelerde toplu bağışıklamayı daha maliyetli ve daha az güvenli hale getiren enjeksiyon yoluyla verilmektedir. Oral aşılar, parenteral aşılarla karşılaştırıldığında birçok çekici özelliğe sahiptir [1].
Hap olarak gelen bir Covid-19 aşısı hayal edin: İğne yok, uygulamak için tıp uzmanı gerekmiyor, potansiyel olarak doğrudan insanların evlerine teslim ediliyor. CEO Nadav Kidron bir röportajında, İsrailli ilaç firması Oramed’in tam da bunu başarmaya çalıştığını ve ilk klinik denemesine ağustos başında başlamaya hazır olduğunu bildirdi. Bir aşının oral uygulanabilir olarak üretilmeye çalışılmasında belli başlı sebepler bulunmaktadır. Bunlardan biri yakın zaman önce yapılan bir anket ile de ortaya konmuştur. Bu anket sonucuna göre; aşıları reddeden yaklaşık 19 milyon Amerikalının, hap seçeneği olsaydı aşıları alacağı saptandı. Aşılanan birey sayısının arttırmasının yanı sıra azaltılmış şırınga-plastik atıkları ve potansiyel olarak daha az yan etkiyi içerir olması gibi avantajları da eklendiğinde pek çok bilim insanının oral aşılara yönelimi daha anlaşılabilir olmaktadır. Pek çok teorik avantaja rağmen, birkaç başarılı oral aşı olmuştur. Bu başarısızlığın temel nedeni, aktif maddelerin mide-bağırsak yolundan geçen yolculukta hayatta kalamamasıdır. İstisnalar, ağız ve sindirim sistemi yoluyla bulaşan hastalıklara yönelik aşıları içerir-örneğin, etkili bir oral çocuk felci aşısı bulunmaktadır.
Şekil 1. Oramed Pharmaceuticals CEO'su Nadav Kidron [2]
2006 yılında kurulan Oramed, bağırsağın son derece asidik ortamında hayatta kalan bir kapsül tasarlayarak teknik engellerin üstesinden geldiğine inanıyor. Oramed'in bilimsel danışma kurulunda yer alan Nobel ödüllü biyokimyacı Avram Hershko ile geliştirilen şirketin kapsülü, bozulmayı yavaşlatan oldukça koruyucu bir kaplamaya sahiptir [3].
Oral Aşının Karşılaştığı Zorluklar
Enterovirüslere karşı aşılama için birçok nedenden dolayı oral uygulama potansiyel olarak tercih edilmesine rağmen, virüs enfeksiyonuna karşı kalın bağırsak mukozasını hedef almak için özel olarak oral aşılar geliştirilmemiştir. Kolorektal mukozadan bağışıklığın uyarılmasının avantajları, virüs bulaşmasına karşı kolorektal bölgede bağışıklığı uyarmanın en etkili yolu olması ve aynı zamanda vajinal bağışıklık tepkilerinin indüklenebilmesi gerçeğinde yatmaktadır. Bununla birlikte, basit oral uygulama, rektal veya genital mukozada koruyucu bağışıklığı indüklemede etkisizdir. Üç uçlu bir bariyer araya giriyor. İlk olarak, özellikle protein veya peptit formundaki bir aşı, GI yolundan geçerken birçok engelle karşılaşır. Bunlar, aşının deaktivasyonuna ve bozulmasına neden olabilen düşük gastrik pH, sindirim enzimleri ve safra tuzlarını içerir. Bu zorlu ortamlardan güvenli geçiş olmadan aşı, epitel tabakası tarafından etkin bir şekilde emilemez. İkinci olarak, aşı bileşenleri, intrarektal iletimi taklit etmek için tercihen kalın bağırsağa verilmeli ve ince bağırsakta alınmamalıdır. Üçüncüsü, hayatta kalan aşının epitel tabakasını bir dizi mekanizma yoluyla geçmesi ve mukozal bağışıklık tepkilerinin indüklenebileceği bağırsakla ilişkili lenfoid dokuya girmesi gerekir. Oral aşıların distal bağırsakta verimli bir şekilde çalışmasını sağlayan formüle etme teknolojisi hala önemli bir zorluk olmaya devam ediyor [4].
Virüs Benzeri Parçacık
Bir bağışıklık tepkisi uyandırmak için Oramed şirketinin bilim adamları sentetik koronavirüs benzeri parçacıklar tasarladılar. Bunlar patojenin üç temel yapısını taklit eder: başak proteini, zarf proteini ve zar proteini. Pfizer veya AstraZeneca gibi şu anda izin verilen aşıların çoğu, yalnızca spike proteinine dayanmaktadır ve bu da onları koronavirüsün spike proteini mutasyona uğradıkça zamanla daha az koruyucu hale getirir. Kidron, Oravax aşısının daha az mutasyona uğrayan yapılar da dahil olmak üzere virüsün birden fazla parçasını hedef alarak daha fazla varyant geçirmez olabileceğini söyledi. Şirket, birçok ülkede denemelere başlamak için başvuruda bulundu ve sağlık bakanlığından onay bekleyen haftalar içinde İsrail'deki ilk denemesine başlamayı bekliyor. Kidron, başlangıçta gelişmiş pazarlardan önce, henüz yeterli miktarda mevcut aşı satın almayan gelişmekte olan ülkelerde aşı için bir rol öngördüğünü söyledi. Devam eden güçlendiriciler gerekliyse, bir aşı hapı özellikle çekici olabilir. Başarılı olursa, gelecekteki ağızdan uygulanan aşılar için bir kavram kanıtı da oluşturacağını ekledi.
"Hayal edin... grip aşısı size postayla geliyor, alıyorsunuz, işiniz bitti [3]."
KAYNAKÇA
1. Wang, L., & Coppel, R. L. (2008). Oral vaccine delivery: can it protect against non-mucosal pathogens?. Expert review of vaccines, 7(6), 729–738. https://doi.org/10.1586/14760584.7.6.7291
2. https://www.jpost.com/health-science/israel-to-become-first-in-world-to-test-oral-covid-19-vaccine-674563 Erişim: 05.10.21
3. "Why an Israeli company is developing an oral Covid vaccine". (2021, 1 Ağustos). Erişim adresi: https://www.france24.com/en/live-news/20210801-why-an-israeli-company-is-developing-an-oral-covid-vaccine. (Erişim: 05.10.2021)
4. Zhu, Q., & Berzofsky, J. A. (2013). Oral vaccines: directed safe passage to the front line of defense. Gut microbes, 4(3), 246–252. https://doi.org/10.4161/gmic.24197