İnsan bedeni, belli bir “kullanım ömrü”ne sahiptir. Bu süre gerek bünyesel gerekse dışarıdan gelen etkiler doğrultusunda kalitesizleşebilmekte ya da kısalabilmektedir. Söz konusu bu faktörlerin insan bedeni üzerindeki etkilerinin gösteriminin engellenmesi, azaltılması ya da yok edilmesi amacıyla çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalar zaman içerisinde, ilerleyen teknoloji ile farklı boyutlar kazanmakta ve ortaya yeni gelişmeler sunulmaktadır. Tarihsel süreçte teknolojiyle birlikte gerçekleşen en önemli gelişmelerden biri de organ naklidir. Çok eski çağlardan beri insan bedeninde var olan organın görev yapamayacak kadar hasta olduğu ve bunun yanı sıra bedene zarar verecek duruma geldiği zaman bu organın sağlam ve yeni olanıyla değiştirilmesi düşüncesi ortaya çıkmıştır. Kayıtlarda görülen insan üzerinde ilk organ nakli, Eski Hint’te Manu yasalarına göre zina yapanların kesilen burunları yerine, hekim Susruta tarafından hastanın yanağından ve alnından alınan deri parçaları yoluyla yenisinin yapılması ile gerçekleştirilmiştir. Daha sonra Franz Reisinger (1768-1855) tarafından 1824 yılında ilk kornea nakli, 1939 yılında Yurii Voronoy (1895-1961) tarafından da ilk böbrek nakli yapılmıştır. Ancak dokunun kabul edilmemesi sonucu çoğu nakil başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Ülkemizde ise organ nakilleri 1960’ların sonunda gerçekleşmeye başlamışsa da bu denemeler ilk başlarda başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Ülkemizde canlıdan ilk böbrek nakli Dr. Atıf Taykurt tarafından 1968 yılında gerçekleştirilmiştir. Tarihsel süreçteki organ ve kompozit doku nakli çalışmalarının gelişim süreci içinde kafa nakli çalışmalarının da denenmiş olduğu bilinmektedir. İlk kafa nakli, 1908 yılında, Amerikalı fizyolog ve farmakolog Dr. Charles Guthrie (13 Mayıs 1880-16 Haziran 1963) tarafından bir köpeğin başının başka bir köpeğin başının yan tarafına yerleştirilmesi ile gerçekleştirilmiştir. Dr. Charles Guthrie ardından Rus bilim adamı Vladmir P. Demikhov (18 Temmuz 1916-22 Kasım 1998), 1950'lerde, Rus organ nakli öncüsü Vladimir Demikhov, köpeklerde kalp, akciğer-kalp, uzuv ve kafa nakli için çeşitli cerrahi teknikler geliştirdi. 1954 yılında yavru bir köpekten almış olduğu kafayı yetişkin bir köpeğin kafasının yanına yerleştirerek gerçekleştirmiştir. Demikhov, bu kafa naklinden sonra yaklaşık 20 köpek üzerinde daha nakil operasyonları yapmış, bunlar arasında en uzun süre yaşayanın ömrü ise bir ay olmuştur.Deneyleri, hayvan hakları gruplarıyla hemen günümüze kadar devam eden etik tartışmalara yol açtı. Beyin cerrahı Robert White, ölümcül hastalığı olan bir hastanın kafasını beyin ölümü gerçekleşmiş, ancak başka türlü sağlıklı bir donöre nakletme olasılığını açıkça tartışmış ve hatta prosedürü yerel bir morgda kadavralar üzerinde uygulamıştır. 1970'lerin başında White, maymunlara kafa nakli yapan bir Amerikan ekibine liderlik etti. Donör vücutları alıcı kafaları reddettiği için hayvanlar sadece 9 gün yaşamalarına rağmen, White nakledilen kafalarda koku, tat, işitme ve yüz motor fonksiyonlarının düzeldiğini bildirdi. Bu çalışmalar zalimce ve “barbarca” olmakla eleştirildi. Müteakip küçük hayvan çalışmaları, transplantasyondan ziyade aşılı başın fizyolojik araştırmalarına odaklandı [3].
13 Ocak 195'te Vladimir Demikhov tarafından Doğu Almanya'da gerçekleştirilen bir köpek başı nakli [1]
Tıp tarihinde birçok hayvan üzerinde gerçekleştirilmiş olan kafa nakli operasyonları, belli ölçütlerde farklı sebeplerle ya olumlu bir şekilde sonuçlanmış ya da olumsuz sonuçlar doğurmuş ve hayvan kısa bir süre sonra ölmüştür. Kafa naklindeki en büyük cerrahi engel omuriliğin yeniden bağlanması, onarılması ve yenilenmesidir. Bir insan kafasının nakledilmesi için geriye kalan cerrahi/teknik gereksinimler zaten bilinmekte ve uygulanmaktadır. Kafa nakli yapmak için gerekli olan ortopedik ve mikrocerrahi teknikler, yüz nakli dahil olmak üzere diğer baş ve boyun, beyin cerrahisi, ortopedik ve damar operasyonlarına benzemektedir [3]. 1964 yılında doğan İtalyan cerrah Dr. Sergio Canavero bu konuyu bir üst seviyeye taşıyarak dünyanın ilk insan kafa naklini gerçekleştirmek için "%90 artı" başarı şansıyla bir cerrahi protokol tasarladığını duyurdu ve ameliyat için Aralık 2017 tarihini vermiştir. Dr. Canavero’nun yapacağı kafa nakli için Dejeneratif Werdnig-Hoffman hastalığına (kalıtsal sinir, kas hastalığı) sahip olan ve tekerlekli sandalyeye mahkûm olarak yaşayan Rus Valery Spiridonov gönüllü olmuş ve nakil sırasındaki risklerin farkında olduğunu dile getirmiştir. Canavero, meşruiyetini doğrulamak için cerrahi protokolünü açıklayan birkaç makale ve bir Amazon kitabı yayınladı; ancak bunlarda çok az bilimsel temel sağlar. 21 Haziran 2017 tarihli yabancı basına yansıyan bilgiye göre kafa nakli için gönüllü olan Valery Spiridonov, iyileşmeyi ümit ettiği bu operasyona karşı güvenini ve umudunu kaybetmiştir. Spiridonov’un geri çekilmesi üzerine Dr. Canavero, Çin’de ismi verilmeyen bir gönüllü ile işlemin gerçekleştirileceğini duyurmuştur. Ancak iddia edildiği gibi operasyonun canlı üzerinde değil, kadavra üzerinde uygulanmış olduğu basına yansımıştır [2,3].
Dünyanın ilk kafa nakli gönüllüsü olan Valery Spiridonov [4]
Sonuç olarak; başarılı örneklerini gördüğümüz organ ve kompozit doku nakilleri, ulaşmış olduğu başarılarla insan yaşamını kurtaran ve daha nitelikli hale getiren tıp teknolojileri olarak insanlığın hizmetine sunulmuştur. Kafa nakli operasyonu, herhangi bir zarar vermemesi (günümüz koşullarında ne kadar mümkün gözükmese de) ve hastanın yaşamını iyi/kaliteli bir şekilde devam ettirmesini sağlaması halinde MS hastaları, felçli hastalar vb. birçok hasta için bir mucize niteliği taşıyabilecektir [2].
Kaynakça
1. Head transplant. Temmuz 21,2021 tarihinde Wikipedia:
https://en.wikipedia.org/wiki/Head_transplant adresinden alındı.
2. Kafa Nakli: Hizmet mi, Deney mi? Temmuz 21, 2021 tarihinde Türkiye Biyoetik Dergisi:
https://jag.journalagent.com/tjob/pdfs/TJOB_5_2_86_94.pdf adresinden alındı.
3. Barker, J.H., Furr, A., Barret, J.P. et al. Are We Ready for a Human Head Transplant? The Obstacles That Must Be Overcome. Curr Transpl Rep 5, 189–198 (2018).
4. Dünyanın İlk Kafa Nakli Olma Gönüllüsü, Türk Haber Sitesine Konuştu. Temmuz 21, 2021 tarihinde Wikipedia:
https://www.webtekno.com/dunyanin-ilk-kafa-nakli-olma-gonullusu-turk-haber-sitesine-konustu-h76962.html adresinden alındı.
Comments