top of page
Ara

İçimdeki Yabancı: Kimerizm


Şekil 1. Kimerizm ile ilgili figür [1]


Kimerizm döllenmiş iki farklı yumurtadan oluşan zigotların anne rahminde blastomer veya gastrula evrelerinde birleşerek tek bir canlı oluşturmasına denir. Bu şekilde doğan bireylerde birleşim gelişmenin çok erken evrelerinde gerçekleştiği için organ reddi görülmez. Fenotipinde kimerizmi göstermeyen bireyler bu genetik farklılığa sahip olduklarının farkına bile varamayabilirler. Örneğin iki ayrı zigotun DNA’sı farklı organların oluşmasında görev alabiliyor ve aynı vücuttaki karaciğerin ve böbreğin DNA’ları birbirinden farklı olabiliyor. Bu farklılıklar ise ancak belirli genetik testler yapıldığı takdirde ortaya çıkıyor [2].

Kimerizm aslında birçoğumuzun mitolojiden, fantastik filmler ve kitaplardan da aşina olduğu bir durumdur. Alacakaranlık Serisi’ndeki kurt adam, Narnia Günlükleri’ndeki Satir ve Yunan mitolojisindeki aslan başlı yılan kuyruklu Kimera bizlerin kimerizmi tanımasına ve anlamlandırmasına olanak sağlamıştır. Hatta bu genetik farklılık Yunan mitolojisindeki canlının adından esinlenerek adlandırılmıştır [3]. Biyolojik olarak kimerizm ise tetragametik kimerizm ve mikrokimerizm gibi farklı şekillerde ortaya çıkabilir.

Şekil 2. Mitolojide Kimerizm [4]


Tetragametik Kimerizm

Anne karnında döllenmiş olan iki ayrı diploit hücrenin birleşmesiyle 4 gamete sahip yeni bir bireyin oluşması sonucunda meydana gelir. Birey 4 gamete sahip olduğu için tetragametik kimera olarak adlandırılır. Bu türün meydana gelmesindeki en büyük nedenlerinden birinin Yardımcı Üreme Teknikleri (YÜT) olduğu düşünülmektedir. Bu tekniklerde eş zamanlı birden fazla döllenmiş yumurtanın anneye aktarılması yumurtaların birbirleri ile temas etmesine neden olabilmektedir [2].


Mikrokimerizm

Adından da anlaşılabileceği gibi az sayıda hücrenin bir bireyden diğerine transferi söz konusudur. Genellikle gebelikte anne ve bebek arasında plasenta ve kan dolaşımı yoluyla oluşur. Aslında birçok insan bu transferle doğar. Normalde transfer olan hücreler zamanla kaybolmasına rağmen bazı bireylerde kaybolmayabilir [3,5]. Gebelik haricinde kemik iliği ve organ transplantasyonu, kan transfüzyonu gibi durumlar da mikrokimerizme neden olabilir.

Kimerizm canlılarda çeşitli fizyolojik problemlere neden olmaktadır. Kimeralar bu durumu fenotiplerinde gösterebilirler. Örneğin hem kadın hem erkek organına sahip olunabilmesi, vücut lekeleri, farklı göz renkleri, yamalı deri, iki farklı kan grubu (çok ölümcül olduğu için sık rastlanmaz) gibi problemler fenotipte görülebilir. Kimerizme sahip canlılarda otoimmün hastalıklara da sık rastlanır. Baskın hücrelerin bağışıklık sistemini oluşturup diğer hücrelere saldırması bu hastalıkların temel nedenidir [5]. Kimerizm hayvan ve bitkilerde de karşımıza çıkar. Bitkilerde bölünme sırasındaki çeşitli mutasyonlar neden olmaktadır. Hayvanlarda ise insanlarınkine benzer nedenlerden dolayı ortaya çıkmaktadır.

Şekil 3. Kimera Kedi [6]


Kimerizme adli vakalarda da rastlanmıştır. 2005 yılında Alaska’da işlenen bir cinayetin katil zanlısı maktulün üzerinde DNA’sı bulunan bir mahkumdu. Cinayet saatinde hapishanede olan mahkûmun DNA’sının maktulde nasıl bulunabildiğini araştırdılar. Mahkûma yıllar önce kardeşinden kan transfüzyonu yapıldığını dolayısıyla kardeşinin DNA’sını taşıdığını ortaya çıkardılar [3]. 2002 yılında ise Lydia Fairchild iki çocuğuna DNA testi yaptı ve sonuç beklenin aksine Lydia’nın çocukların annesi olmadığı yönündeydi. O sıralarda üçüncü çocuğuna hamile olan Lydia mahkeme heyeti gözetiminde doğum yaptı ve hemen sonra ona da DNA testi yapıldı. Sonuç yine şaşırtıcı bir şekilde Lydia’nın çocuğun annesi olmadığı gösteriyordu. Peki bu nasıl mümkündü? Lydia bir kimeraydı ve bazı dokularında ikizinin DNA’sını taşıyordu. Böyle bir durumun olabileceği düşünülmese ve Lydia’ya DNA analizi yapılmasaydı çocukları elinden alınacak ve çocuk kaçırmaktan yargılanacaktı [3, 7].

Kimerizm biyoteknolojik çalışmalara da konu oldu. Bilim insanları insan fizyolojisini anlamak ve hastalıklara çare bulabilmek için daha iyi modeller geliştirmek amacıyla kimerizmi örnek aldılar. Döllenmiş hayvan hücresine blastomer evresindeyken insan kök hücrelerini enjekte ederek insan DNA’sını taşıyan canlılar üretmek amaçlandı. Bugüne kadar domuz, fare, koyun gibi hayvanlarda denendi. Sıçan-fare, insan-fare, insan-domuz kimeralar oluşturulmaya çalışıldı. Son olarak da insan-maymun kimerası üzerinde çalışıldı [8]. Döllenmiş maymun yumurtasına blastomer evresindeyken insan kök hücreleri enjekte edildi ve yeni bir canlının gelişmesi sağlandı. Bu canlılar 20 güne kadar yaşamayı başardı ve bu zamana kadar en uzun yaşayabilen kimeralar oldular. Çalışmalar insanlık için umut vaat edici olsa da beraberinde birçok ikilem de getiriyor [9]. Türleri karıştırarak doğaya müdahale etmek ne gibi sonuçlar doğurur? İnsanların yararı için canlıların genetiği ile oynamak ne kadar etik? Hayvan-insan kimeraları insanlar gibi duygu ve düşüncelere sahip olabilir mi? Kimerizm çalışmaları biyoteknoloji alanında büyük bir gelişme olsa da bu gibi soruların cevaplanması da oldukça önem arz etmektedir.




KAYNAKÇA


[2] Keskin, İ. Müdok, T. Bir ben var, benden içeri: Kimerizm. ISJMS. 2(1): 1-6.(2016).

[3] Özen, F., Z. (2020). İkizim benimle: Kimerizm. Bezelye Dergisi. (Erişim:01.11.2021)

[5] Taybaş, Ç. (2017). Kimerizm nedir ve neden önemlidir. Sinirbilim. (Erişim:27.11.2021) https://sinirbilim.org/kimerizm-nedir-onemlidir/

[7] Atasoy, S. (2006, 13 Ağustos). Aynı bedende farklı DNA’lar. (Erişim Tarihi: 01.11.2021) https://www.hurriyet.com.tr/ayni-bedende-farkli-dna-lar-4912171

[8] Wu, J. Greely, H., T. Jaenisch, R. Nakauchi, H. Jannet, R. Belmonte, J., C., I. Stem cells and interspecies chimeras. Nature. 540, 51-59. (2016).

[9] Greely, H., T. Farahany, N., A. (2021). Advancing the ethical dialogue about monkey/human chimeric embroys. Cell. 184, 1962-1963. (2021). https://doi.org/10.1016/j.cell.2021.03.044


146 görüntüleme0 yorum

Son Yazılar

Hepsini Gör
bottom of page