Sanayi devriminden bu yana makinelerin öneminin artmasıyla doğadan uzaklaşmaya başlasak da doğayla uyum halinde olmak zorunda olduğumuz ve hatta onun bir parçası olduğumuz bir gerçektir. Dengesi gittikçe bozulmakta olan dünyamız, çevrenin kirliliği, küresel ısınma ve bugünün temel gündemi olan pandemi bunun su götürmez ispatıdır. Tam da bu noktada şunu hatırlatmak isterim; binlerce yıldan beri var olan, gelişen ve geliştiren aklıyla diğer canlılardan ayrılan biz insanoğlunun en başından beri ilham kaynağı hep doğa olmuştur [1].
İlk çağlarda insanlar temel ihtiyaçları olan yeme-içme(avlanma), barınma ve hayatta kalma gibi faaliyetlerini hayvanları gözlemleyerek öğrenmişlerdir. Antik Mısır’da insanlar doğadaki varlıkların şekillerini hiyeroglif denilen yazılarında kullanmışlar ve kendilerini bu şekilde ifade etmişlerdir.
Resim 1 : Leonardo Da Vinci’ye ait eklemli kanat çalışması [3]
Dünyanın gelmiş geçmiş en büyük dehası olarak kabul edilen ve doğayı sistematik olarak gözlemleyerek ve deneyler yapan Rönesans dönemi sanatçısı Leonardo Da Vinci göz ile ilgili şu şekilde yazmıştır: “Ruhun penceresi olduğu söylenen göz, duyusal farkındalığın doğanın sonsuz işleri üzerine sık sık, muhteşem bir biçimde düşünülmesini söyleyen temel bir araçtır.” [2].
Peki ya bugün? Yakın diyebileceğimiz tarihlerden bu yana yaşanan gelişmeler ve buluşlarla doğayı çok daha iyi gözlemle şansı yakaladığımız bir su götürmez bir gerçektir. Bugünlerde oldukça değer kazanan biyomimetik bilimi, doğal sistemleri inceleyerek sonra da bunu taklit ederek insanların problemlerine çözüm getirecek tasarımlar yapmaktadır [3].
Biyomimetik Tasarım Lensleri ve Tasarıma Entegre Edilmesi
Biyomimetrik tasarımların ergonomik olması, biyoyararlılığı, sağlığımıza olumsuz etki oluşturmaması en önemlisi de sürdürülebilirlik gibi pek çok özellik göz önüne alınmalıdır. Tasarım lensleri, sürdürülebilir tasarımların oluşturulması açısından önemlidir: atığı olmayan atık sistemi, termal çevre, enerji tasarrufu ve düşük enerji tüketimi, vb. Bu lensler analiz edilmeli, öğrenilmeli ve tasarım süreçlerinde kullanılmalıdır.
Tablo 1: Biyomimetrik Tasarım Lensi: Yaşamın İlkeleri [1]
Yukarıdaki tabloda ilkelerden birisi atlanır veya uygulanmazsa tasarım eksik kalır, biyomimetrinin amacından uzaklaşır. Bu ilkeler sırasıyla şöyledir:
Gelişmek için hayatta kalmak : Bilgi edinmek ve bu bilgiyi sürece dahil etmek,
Kaynak açısından (malzeme ve enerji) etkili olmak: Kaynak ve fırsatlardan avantaj sağlamak,
Değişen şartlara uyum sağlamak
Büyümeyi kalkınma ile entegre etmek: Kalkınma ve büyümeyi teşvik eden yöntemlere gerekli yatırım yapmak
Yerel olarak duyarlı ve sorumlu olmak: Yakın çevre ile uyum sağlamak
Doğa dostu kimyasallar kullanmak: Toksik olmayan gibi
Tablo 2: Tasarım Lensi : Biyolojiyi Sorgulamak [2]
Tablo 3 : Tasarım Lensi : Tasarım İçin Biyoloji [3]
Yaşam İlkeleri doğada hayatta kalan ve gelişen organizmalar arasındaki şartları temsil etmektedir. Tasarım lenslerinin temeli olan yaşamın ilkelerini ilke edinen ve biyomimetik tasarıma dahil edilen başka tasarım lensleri de vardır. Bunlara Biyomimikri ile Düşünme (Biomimicry Thinking) denmiştir. Kısaca tanımları şunlardır:
Biyolojiyi Sorgulamak: Somut bir soruna aranan biyolojik bir çözüm arandığı somut düşünme şeklidir. (Tablo 2 ve 3)
Tasarım için Biyoloji: Burada tasarımcının doğadan ilham alarak tasarım yapması ve sürece dahil olmasıdır. (Tablo 3) [4].
KAYNAKÇA
Mustafa Oğuz GÖK(2018), Tekstil Tasarımında Doğada İlham Alma(Biyomimetik Uygulamalar), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Tekstil ve Moda Tasarımı Bölümü,Kahramanmaraş, TÜRKİYE
Melda GENÇ, Doğa, Sanat ve Biyomimetik Bilim, Sanatta Yeterlik Eseri Çalışması Raporu, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Seramik Anasanat Dalı,Ankara, 2013
“https://www.biyologlar.com/biyomimetik-nedir-1” Erişim Tarihi 01.12.2020
Aliye Rahşan KARABETÇA,Doğadan Esinlenilmiş Tasarımlar: Tasarım Stratejisi Olarak Biyomimikri, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi İç Mimarlık Bölümü Doktora Programı,İstanbul Türkiye
Görseller
Tuba ÇAKIR, Biyomimikri: Sürdürülebilir bir dünya zaten var, 2018, Erişim Adresi https://sherpa.blog/makale/biyomimikri-surdurulebilirlik-bir-dunya-zaten-var
“https://www.arthipo.com/artblog/resim-cizim-teknikleri/ilk-caglardan-bugune-resim-teknikleri.html” Erişim Tarihi 01.12.2020
”https://www.arthipo.com/artblog/sanat-tarihi/leonardo-da-vincinin-bilimsel-calismalari.html” Erişim Tarihi 01.12.2020
Tablolar
[1,2,3] Aliye Rahşan KARABETÇA,Doğadan Esinlenilmiş Tasarımlar: Tasarım Stratejisi Olarak Biyomimikri, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi İç Mimarlık Bölümü Doktora Programı,İstanbul Türkiye