Bakteriyofaj, Eski Yunan dilinde bakteriyiyen olarak ifade edilmektedir [1]. Bakteriyofajlar; bakteri içinde yaşayıp kendi kendini kopyalayabilen ve sonunda bakteri hücresini yok eden virüslerdir [2].
Bakteriyofajların Yapısı
Virüslerle hemen hemen aynı özellikleri taşıyan bu mikroorganizmalar DNA veya RNA bulundurabilirler [3]. Yaşayabilmek için mutlaka bir hücreye ihtiyaç duyan fajlar, hücre içine rahatça girebilecek kadar küçük boyuttadır. Bir faj sadece tek bir bakteriye etki edebilir. Sadece bakterilere etki etmeleri nedeniyle, insanlar üzerinde herhangi bir olumsuz etki oluşturmazlar [4].
Bakteriyofajlar; baş, boyun ve kuyruk olmak üzere üç kısımdan oluşur. Baş olarak adlandırılan kısımda proteinden oluşan bir kapsid ile çevrili genetik materyal bulunmaktadır. Boyun ve kuyruk bölümleri ise fajın bakteriye tutunmasını, bakterinin içine girmesini sağlamak üzere görev almaktadır. Fajlar kuyruk bulundurmalarına göre üç temel yapısal forma sahiptir. Bunlar kuyruklu ikosahedral kafa, kuyruksuz ikosahedral kafa ve ipliksi formdur [4,5].
Şekil 1. Bakteriyofaj Yapısı [4]
Bakteriyofajların Yaşam Döngüsü
Fajlar, litik ve lizojenik olmak üzere iki farklı yaşam döngüsüne sahiptir.
Litik Döngü
Fajlar, virüsler gibi genomlarını kopyalamak için konakçı hücreye ihtiyaç duyarlar. Konakçı hücre ile kopyalanan faj genleri kaplama proteinleri ile kaplanır. Giderek artan faj parçacıkları nedeniyle bakteri hücresi parçalanır ve faj partikülleri yeni bir konağa bulaşmak üzere etrafa salınır. Daha sonra hücreye giren faj genomları konakçı hücrenin kromozomu ile bütünleşerek lizojen formu oluşturabilir [6].
Lizojenik Döngü
Faj genomu ile konakçı hücre kromozomu bütünleşir ve lizojen hali oluşur. Lizojenik halin bir kez oluşması ile fajlar nesiller boyunca konakçı hücre içinde kalabilir. Lizojenik döngüden tekrar litik döngüye geçilebilir. Ancak bunun için gen ekspresyonunun uyarılması gerekmektedir [6].
Şekil 2. Bakteriyofaj Yaşam Döngüsü [4]
Terimler:
Kapsid: Virüslerde bulunan protein kılıfa denir.
İkozahedral: Kübik simetrili olan virüslerdeki morfolojik yapıdır.
Kaynaklar:
Aydoğan, D.Y., Hadımlı, H. H. (2016). Bakteriyofaj Tedavisi, Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 2016; 27 (1): 38-47. 23 Mart 2021 tarihinde “https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/628542” adresinden erişildi.
SHIEL, W. Medical Definition of Bacteriophage. 23 Mart 2021 tarihinde “https://www.medicinenet.com/bacteriophage/definition.htm” adresinden erişildi.
BAKTERİYOFAJLAR. 23 Mart 2021 tarihinde “https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/10296/mod_resource/content/1/14.%20Hafta%20Sunu.pdf” adresinden erişildi.
Bakteriyofaj ve bakteriyofaj terapisi nedir?. 23 Mart 2021 tarihinde “https://bakteriyofajtedavisi.com/blog-detail/bakteriyofaj-ve-bakteriyofaj-terapisi-nedir/17” adresinden erişildi.
23 Mart 2021 tarihinde “https://www.britannica.com/science/bacteriophage” adresinden erişildi.
23 Mart 2021 tarihinde “https://www2.le.ac.uk/projects/vgec/highereducation/topics/microbial-genetics-1/bacteriophage” adresinden erişildi.