Dünyanın her yerinde ve her koşulda bulunabilen muazzam canlılar, yani bakteriler, birkaç mikrometre uzunluğunda, çeşitli şekillerde bulunabilen prokaryotik mikroorganizma grubudur.
Şekil 1: Bazı Bakteri Örnekleri [5].
Bakteriler yeryüzünde her noktada bulunabilirler; örneğin derin denizlerde, yüksek dağlarda, toprakta, suda ve hatta hayvan derilerinde ve bağırsaklarında bulunmaktadırlar. Deneysel çalışmalar sonucunda bulunan verilere bakılırsa, 1 gram toprakta yaklaşık 40 milyon; 1 mililitre tatlı suda ise 1 milyon kadar bakteri bulunabilir. Dünyada ise 5 nonilyon kadar bakterinin yaşadığı düşünülmektedir [4].
Bakterilerin Tarihçesi
1676 yılında Antonie van Leeuwenhoek tarafından, kendi yaptığı mikroskop ile keşfedilmiş fakat bu minik şeyler animalcules (hayvancık) ismini almıştı. Bacterium isminin ortaya çıkışı 1830’lara ve Christian Gottfried Ehrenberg’e dayanmaktadır. Louis Pasteur’un deneyleriyle birlikte ise fermentasyonun mikroorganizmalar tarafından yapıldığı ve hiçbir şeyin yoktan var olamayacağını göstermiştir [1].
Bakteri Morfolojisi
Tüm prokaryotlarda olduğu gibi bakterilerin de zarla çevrili organelleri yoktur, hücre içerisindeki tek organel protein sentezinden görevli olan ribozomdur. Hücre içinde ribozom dışında RNA, yağ parçacıkları, enzimler, proteinler ve glikojen bulunur. Çekirdek zarı bulunmayan bakteri hücreleri, DNA’sı da hücre içinde serbest halde bulunur. Bakteri hücreleri, hücreyi korumak amacıyla, hücre zarı dışında peptidoglikan yapıda hücre duvarı ile sarılıdır. Bazı bakteriler, hücre duvarı dışında kapsül adı verilen bir tabakaya sahiptir. Bu yapı, bakterinin ekstrem koşullarda hayatta kalmasını sağlamaktadır. Bazı bakteriler ise pilus ve kamçı adı verilen ve hücrenin hareket etmesini sağlayan özelleşmiş yapılara sahiptir [2].
Bakterilerin sınıflandırılması, birçok özelliğine göre yapılmaktadır. Bakterilerin şekli, gram boyasına karşı verdiği renk, beslenme şekli ve oksijen ihtiyacına göre sınıflandırma yapılmaktadır.
Şekil 2: Bakterilerin Sınıflandırılması [6].
Yararlı ve Zararlı Bakteriler
Bakteriler, hastalık yapma özelliğine sahip canlılardır. Pnömoni, menenjit, faranjit, tifo, bruselloz, tüberküloz, idrar yolu enfeksiyonları ve doku enfeksiyonları gibi hastalıklar bakterilerden kaynaklanır. Antibiyotik tedavisi ve iyi bakımlar bu hastalıkların tedavisi sağlanabilir. Ancak antibiyotiklerin fazla ve gereksiz kullanılması, bakterilerin antibiyotiğe dirençlerini arttırmaktadır.
Bakteriler, insan ve hayvan sağlığı dışında bitki sağlığı üzerinde de olumsuz etki gösterebilirler. Örneğin bitki gövdesindeki kanser dokusu, köklerde yumru oluşumu ve kök çürükleri bakterilerden kaynaklanmaktadır.
Bununla birlikte, bazı bakteriler insan yaşamı için oldukça önemlidir. Bağırsakta bulunan bazı bakteriler zararlıyken bazıları ise oldukça yararlıdır. Bağırsak florasında bulunan bazı bakteriler, K vitamininin emilmesinden sorumluyken bazı bakteriler ise selülozun sindirilmesinde rol almaktadır.
Şekil 3: Bağırsak Florasında Bulunan Yararlı ve Zararlı Bakteriler [8].
Ayrıca bakteriler; yoğurt mayalanması, şıra ve şarap yapımı, hamur mayalanması gibi işlemlerde, toprağın havadaki azotu kullanılabilir hale getirilmesinde kullanılmaktadır. Bu nedenle yararlı bakterilerin varlığı insan sağlığı için oldukça önemlidir.
Şekil 4: Yararlı Bakterilerin Kullanım Alanları [7].
Teknik Kelimeler
Prokaryot: Yalnızca bir hücreye sahip mikroorganizmalara denir.
Nonilyon: 1030 sayısının genel adı.
Kemosentetik Bakteri: İnorganik maddelerin oksidasyonu ile açığa çıkan kimyasal enerjiyi kullanarak organik madde sentezleyen bakterilerdir.
Saprofit Bakteri: Ölmüş ve çürümekte olan canlılarla beslenen bakterilerdir.
Mutualist: İki canlının karşılıklı yarar sağlamasına dayalı olan bir yaşam türüdür.
Kaknakça:
“FEN VE BİYOLOJİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ ARKEBAKTERİ, BAKTERİ VE PROTİSTA ÂLEMLERİ HAKKINDAKİ BİLGİ DÜZEYLERİ VE KAVRAM YANILGILARI”, Filiz BEKTAŞLI, Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2018.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Bakteri#Bakteriyolojinin_tarih%C3%A7esi Erişim: 02.02.2021
https://www.bilgicik.com/yazi/bakterilerin-siniflandirilmasi/ Erişim: 02.02.2021
http://www.biyodoc.com/Canlilarin-siniflandirilmasi-bakteriler.html Erişim: 02.02.2021
https://www.ktu.edu.tr/dosyalar/ormanbotanigi_278a3.pdf Erişim: 02.02.2021
https://www.kuantumtedavi.com/beslenme/bagirsak-florasinin-onemi/ Erişim: 03.02.2021